ارزیابی اثرات زیست محیطی

مقدمه

در حال حاضر به منظور دستیابی به توسعه پایدار در کشور و به منظور پیشگیری از آلودگی و تخریب محیط زیست کلیه فعالیت های عمرانی وتوسعه ای در کشور با در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی صور ت می­گیرد. برهمین اساس پیش از اجرای بسیاری از پروژه های عمرانی و توسعه ای پیامدها و اثرات اینگونه طرح ها بر محیط زیست منطقه شناسایی و پیش بینی گردیده و اقدامات لازم به منظور کنترل و کاهش آن ها بکار بسته می شود و این کار عموماً از طریق انجام ارزیابی اثرات زیست محیطی طرح های توسعه بر اساس قوانین موجود در انجام می شود.

تعریف ارزیابی اثرات زیست محیطی

 فعالیتی است که به منظورشناسائی و پیش­بینی اثرات یک پروژه بر روی محیط زیست به انجام می رسد ، ارزیابی اثرات زیست محیطی یک ارزیابی سیستماتیک از شاخص­های زیست محیطی است که عملکردهای آنها می تواند بر محیط زیست تأثیر داشته باشد و شامل پیامدهای اقتصادی– اجتماعی هم می شود.

مفهوم گزارش ارزیابی اثرات زیست محیطی

 جریان انجام یک فرآیند رسمی است که نتایج و پیامدهای احتمالی اجرای یک طرح یا پروژه پیشنهادی را بر محیط زیست به منظور پیش بینی اثرات سوء و نحوه پیشگیری، کاهش و یا کنترل آن بررسی می نماید.

تاریخچه EIA در سطح جهانی

تاریخچه ارزیابی و اهمیت قانونی آن به اواخر دهه .۱۹۶ میلادی باز می گردد. در این سالها, دولت ایالت متحده آمریکا, ارزیابی را به عنوان مجوز اجرای پروژه های عمرانی پذیرفت و سازمانها و موسسات موظف گردیدند که قبل از اجرای هر پروژه اثرات زیست محیطی آن را مورد بـــررسی قــرار دهند. بر این اساس چنانچه پروژه ای دارای احتمال پدید آوردن اثرات سوء بر محیط زیست باشد ناگزیر به تهیه گزارش اثرات زیست محیطی می باشد. پس از تصویب این قانون در آمریکا و متعاقب کنفرانس استکهلم در سال ,۱۹۷۲ کشورهای مختلف جهان بنا به قوانین و ارزش های اجتماعی خویش قوانین مشابهی را مورد تصویب قرار دادند که به تدریج در طی زمان تکمیل و گسترده تر گردید. ۳ در اواخر سال .۱۹۷۰ مطالعات تحقیقاتی اولیه در زمینه ارزیابی در هلند انجام گرفت که به دنبال آن طرحهای پیشنهادی جهت معرفی یک سیستم ارزیابی رسمی ، ارائه گردید. در سال ۱۹۷۹ طرحهایی به پارلمان هلند ارائه شد و در سال ۱۹۸۶ قانون ارزیابی اثرات زیست محیطی تصویب و به صورت مستقلی از جامعه اقتصادی اروپا اعلام گردید.

تاریخچه EIA در ایران

 در کشور ما ارزیابی اثرات زیست محیطی در عین حال که موضوع و مفهوم جدیدی است ولی به لحاظ سابقه تاریخی می توان نشانه ها و احکامی را با عناوین دیگر و به شکل ساده تر در قوانین و مقررات زیست محیطی قبلی ایران جستجو نمود در قوانین، مقررات و ضوابط سابق کشور، اصطلاح متداول و شناخته شدهای تحت عنوان ارزیابی زیست محیطی یا ارزیابی اثرات زیست محیطی EIA (Assessment Impact Environmental) وجود نداشت و حتی انجام مراحل ارزیابی نیز در شکل و مفهوم حاضر در مقررات قانونی گذشته پیش بینی نگردیده بود. برای نخستین بار در سال ۱۳۵۴ در آیین نامه جلوگیری از آلودگی هوا مصوب ۵۴/۴/۲۹ کمیسیون های مجلسین وقت، صدور پروانه تأسیس هر نوع کارخانه و کارگاه جدید و توسعه و تغییر کارخانجات و کارگاههای موجود موکول به رعایت مقررات و ضوابط حفاظت و بهسازی محیط زیست شده بود. البته در این زمینه عملاً و فقط یک مبحث از ارزیابی زیست محیطی یعنی استقرار (که از مباحث اساسی و عمده آن نیز می باشد) ملاک عمل قرار گرفته و رعایت می شد و دامنه آن، بررسی و رعایت مقررات و ضوابط زیست محیطی یا ارزیابی موضوع صرفاً از جهت تعیین محل استقرار کارخانجات و کارگاهها و یا نهایتاً توسعه و تغییر محل کارخانجات بود، به نحوی که احداث صنایع در محل کمترین پیآمدهای زیست محیطی را داشته باشد. با بررسی ماده ۱۷ آیین نامه مذکور مشخص می شود که بجز کارخانجات و کارگاهها هیچ یک از طرحها و پروژه های دیگر مشمول ضوابط استقرار نبوده و اصولاً ارزیابی اثرات زیست محیطی انجام نمی گرفت. معهذا با وجود خلاء قانونی که تا سال ۱۳۷۳ در این مورد وجود داشت، سازمان حفاظت محیط زیست بر اساس ماده ۶ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست و وظایفی که از جهت انجام مطالعات و بررسی های زیست محیطی پیش بینی شده بود، در سال ۱۳۵۴ در ساختار تشکیلاتی خود یک بخش ویژه به نام بررسی اثرات توسعه پیش بینی و ایجاد نمود. وظیفه این دفتر بر اساس شرح وظایف مصوب، بررسی اثرات فعالیت های مختلف در  محیط زیست بود. در سال ۱۳۵۸ با کوچک شدن ساختار تشکیلاتی سازمان حفاظت محیط زیست دفتر بررسی اثرات توسعه نیز منحل شد. مجدداً در سال های اخیر، واحد مذکور با عنوان دفتر ارزیابی زیست محیطی در حوزه معاونت محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست ایجاد گردید و اجرای مقررات نظارتی مربوط به ارزیابی اثرات زیست محیطی طرحها و پروژه های توسعه را بر عهده دارد.

وظایف و اهداف ارزیابی اثرات زیست محیطی

 هدف اولیه از انجام یک مطالعه ارزیابی اثرات زیست محیطی ، اطمینان یافتن از رعایت سیاستها و اهداف تعیین شده در برنامه ها و فعالیتهای یک پروژه در راستای ضوابط، معیارها، قوانین و مقررات زیست محیطی دولتی میباشد. بنابراین، با انجام اینگونه مطالعات، روند اجرای پروژه­های اقتصادی، همسو با اهداف توسعه پایدار گردیده و نهایتاً موجب بهره­برداری بهینه از منابع طبیعی با حداقل آثار سوء زیست محیطی می گردد. لذا هدف از هر ارزیابی زیست محیطی، سهولت نیل به توسعه پایدار بوده، به طوری که حتی الامکان سعی بر این است که اثرات زیست محیطی مفید به حداکثر رسیده و در عین حال اثرات مخرب اصلاح و یا حذف گردند. بر این اساس وظایف متعددی را می توان برای مطالعات ارزیابی اثرات زیست محیطی در نظر گرفت از جمله آنها می توان به «پیش­بینی مسایل و مشکلات زیست محیطی، یافتن روش­های پیشگیری و اجتناب از پیامدهای سوء زیست محیطی و افزایش اثرات مفید» اشاره نمود.

فواید ارزیابی اثرات زیست محیطی

ارزیابی را می توان به عنوان مکانیسمی که با ارائه راههای استفاده صحیح و منطقی از منابع انسانی و طبیعی سبب کاهش هزینه ها شده و در برنامه ریزی های کوتاه مدت و بلند مدت اثرات قابل توجهی دارد محسوب نمود. علاوه بر آنکه تصمیم گیرندگان و سیاست­گزاران قادر به تشخیص و تعیین اثرات احتمالی یک پروژه می گردند آگاهی و دانش عمومی جامعه نیز از این طریق افزایش می یابد.

ارزیابی به دلیل ایجاد تسریع در برنامه ریزی ها موجب حفاظت هر چه بیشتر منابع گردیده، از بروز اثرات جبران ناپذیر بر محیط زیست و منابع طبیعی جلوگیری می نماید.عمده ترین فواید ارزیابی را می توان به شرح زیر خلاصه نمود:

رفع نارضایتی جامعه

 از بین بردن ناسازگاری بین افراد جامعه و ارگانهای دولتی

  افزایش کیفیت محیط زیست

 اعتبار بخشیدن به دولت در سطوح بین المللی

 ایجاد برنامه ریزی مناسب

 افــــزایش آگاهی و دانـــش زیــست مــحیطی در سطوح مختلف جامعه, مسئولین و تصمیم گیرندگان افزایش قدرت اجرایی به قوانین و مقررات