شاخص خشکسالی

خشک­سالی به سبب تعداد، فراوانی، گستردگی و تبعات­ کوتاه و بلند مدت اقتصادی اجتماعی و زیست­ محیطی، از جمله مهم­ترین حوادث طبیعی به شمار می­رود. و برهمین اساس نقش مهمی در برنامه­ ریزی­ها و تصمیم­ گیری­های کلان مدیریتی برای رسیدن به اهداف توسعه پایدار دارد.

خشک­سالی پدیده­ای است که اساسا با کمبود بارش و یا در برخی موارد با تبخیر و تعرق در یک منطقه مرتبط است. بر اساس پژوهش­های صورت گرفته در زمینه خشک­سالی، مشخص شده است که بارندگی، دما ، تبخیر، باد و رطوبت نسبی نقش مهمی در وقوع ، شدت و تداوم خشک­سالی دارند. با وجود این ، بارش، مهم­ترین عامل در تعیین آغاز، شدت و خاتمه خشک­سالی­‌ها است.

اما صرفا در نظر گرفتن عامل بارش در تعیین خشک­سالی یک منطقه، از جمله انتقاداتی است که بر شاخص­های خشکسالی مبتنی بر بارش خصوصا شاخص استاندارد شده بارش (SPI) وارد است. از دسترس خارج شدن حدود ۸۰ درصد بارش از راه تبخیر و تعرق بر اهیمت لحاظ کردن دیگر متغیرها از جمله دما و تبخیر و تعرق برای تعیین خشک­سالی تاکید دارد. همچنین یکسان بودن پاسخ شاخص خشک­سالی پالمر به تغییرات مشابه در بزرگی متغیرهای دما و بارش طبق یافته­ها در سال ۲۰۰۰ بر اهمیت نقش دما  در تعیین خشکسالی صحه می­گذارد.

اثر افزایش دما در تشدید خشک شدن به مراتب بیشتر از کاهش بارندگی است. و این می­تواند نقش موثر دما در تقویت یا تعضیف خشک­سالی را تایید کند.

برهمین اساس می­توان شاخص خشک­سالی استاندارد شده بارش و تبخیر- تعرق ( SPEI) که در سال ۲۰۰۹ ارائه شد ، در حکم شاخصی مناسب در تعیین خشک­سالی مورد استفاده قرار داد. در این شاخص سه متغیر بارش، دما و تبخیر و تعرق پتانسیل (PET) لحاظ شده است . شاخص SPEI ، حساسیت شاخص خشک­سالی پالمر (PDSI) به تغییرات نیاز تبخیر را با محاسبات ساده و طبیعت چند مقیاسی شاخص استاندارد شده بارش ترکیب می­کند. بنابراین می­تواند هر دو ویژگی شاخص­های SPI و PDSI را داشته باشد.

شاخص جاری تحت نام SPEI است که الزامات یک شاخص خشک­سالی را برآورده می­کند؛ زیرا ویژگی چند مقیاسی آن امکان استفاده توسط جنبه­های علمی مختلف برای شناسایی، نظارت و تجزیه و تحلیل خشک­سالی را فراهم می­نماید. این شاخص می­تواند خشک­سالی را با توجه به شدت و مدت آن اندازه­گیری کند ، شروع و پایان دوره­های خشک­سالی را شناسایی کند. بعلاوه امکان مقایسه شدت خشک­سالی را از طریق زمان و مکان فراهم می­کند، زیرا می­توان آن را در طیف وسیعی از اقلیم­ها محاسبه کرد. یک مزیت مهم این شاخص نسبت به سایر شاخص‌های خشک­سالی که تأثیر تبخیر و تعرق را بر شدت خشک­سالی در نظر می‌گیرند این است که ویژگی‌های چند مقیاسی آن امکان شناسایی انواع خشک­سالی و اثرات آن را در زمینه گرمایش جهانی فراهم می‌کند.

براین اساس نقشه خشک­سالی کشور در ۵ سال گذشته که توسط مدیریت منابع آب ایران ارائه شده ضرورت توجه بیشتر به مقوله افزایش دما و شدت اثر خشکسالی را درکشور نشان می­دهد.